Welke publieke waarden – zoals privacy, vrijheid, solidariteit en zinvol werk – staan onder druk in onze digitaliserende samenleving en wat kunnen we doen om deze waarden te beschermen? Met deze vraag houdt de Interdisciplinary Hub for Digitalization and Society (iHub) van de Radboud Universiteit zich bezig. Ook ontwerpt en ontwikkelt iHub zelf technologie die publieke waarden verankert en beschermt.
Publieke waarden beschermen
Digitale technologie beïnvloedt ons leven op allerlei manieren. Ons gedrag wordt via toepassingen als gezondheidsapps, sociale media en online bankieren omgezet in data en een steeds groter deel van het maatschappelijke verkeer verloopt via de infrastructuur van grote technologiebedrijven als Apple en Google. Ook overheden en maatschappelijke instituties leunen steeds meer op digitale technologie. Deze ontwikkelingen maken de samenleving steeds afhankelijker van digitale systemen. Dat werpt de vraag op: hoe kunnen we maatschappelijke digitalisering in overeenstemming brengen met onze fundamentele publieke waarden?
Met deze vraag houdt de Interdisciplinary Hub for Digitalization and Society (iHub) van de Radboud Universiteit zich bezig. De onderzoeksgroep brengt per sector in kaart welke publieke waarden bedreigd worden door digitalisering en wat er juridisch en beleidsmatig kan worden gedaan om deze waarden te beschermen. Ook ontwerpt en ontwikkelt iHub zelf technologie die publieke waarden verankert en beschermt.
Het onderzoek van iHub leverde al belangrijke resultaten op. Zo bestudeerde iHub uitgebreid de gevolgen van de groeiende invloed van grote technologiebedrijven zoals Amazon, Google en Apple in de publieke sector. Wat zijn bijvoorbeeld de risico’s voor de samenleving nu technologiebedrijven steeds actiever worden in de gezondheidszorg? Zullen zij straks de datasets en de infrastructuur beheren die onmisbaar zijn voor medisch onderzoek? Waar botsen hun waarden met de waarden van de geneeskunde en hoe transformeren zij de klinische en onderzoekspraktijk? Om deze trends verder te onderzoeken ontwikkelde iHub een conceptueel model om digitaliseringsprocessen te begrijpen. Ook ontwierpen iHub-onderzoekers een digitale open-data-tool die in enkele klikken per sector zichtbaar maakt hoe de rol van techbedrijven door de tijd heen verandert.
"Discriminatie door AI is een probleem, maar meestal lopen digitale ontwikkelingen voor op de regelgeving"
Baanbrekend is ook iHubs onderzoek rondom algoritmes en de inclusieve samenleving. Het team onderzocht hoe het toegenomen gebruik van kunstmatige intelligentie (AI) de inclusiviteit kan ondermijnen van bijvoorbeeld de gezondheidszorg, het onderwijs en het rechtssysteem. De toeslagenaffaire laat zien dat er onbedoelde gevolgen kunnen kleven aan het inzetten van AI. Discriminatie door AI is een belangrijk aandachtspunt, maar meestal lopen digitale ontwikkelingen voor op de regelgeving. Daarom moet er continu een juridische en morele inhaalslag gemaakt worden: zijn de nieuwe mogelijkheden wenselijk en wat is verantwoord gebruik van nieuwe technologie?
iHub wil het geld van de Ammodo Science Award inzetten om het huidige onderzoek te verdiepen en nieuwe, actuele vragen te onderzoeken, bijvoorbeeld rond de toegenomen digitale controle tijdens de coronapandemie door middel van traceerapps, afvalwatermonitoring en de digitale coronapas. Deze technologieën zijn misschien nuttig om uit een lockdown te komen, maar betekenen ook extra surveillance. iHub onderzoekt welke ethische en juridische waarden er op het spel staan bij dit soort ontwikkelingen. Normaliseert deze digitale technologie nieuwe vormen van publieke en private surveillance, en wat is daarvan de blijvende invloed?
"Normaliseren traceerapps zoals de coronapas nieuwe vormen van surveillance?"
De onderzoeksgroep onderscheidt zich van ander digitaliseringsonderzoek door publieke waarden als uitgangspunt te nemen. Binnen iHub vindt er bovendien een kruisbestuiving plaats tussen een zeer breed scala aan disciplines; er wordt onder meer samengewerkt met filosofen, taalkundigen, historici, sociale wetenschappers, computerwetenschappers, rechtsgeleerden en onderwijskundigen. Het onderzoek begeeft zich wereldwijd in de voorhoede. De iHub-onderzoekers zitten regelmatig in internationale adviescommissies rond overheids- en wetenschapsbeleid, zoals de Cyber Security Raad, en adviseren de Raad van Europa over digitaliseringsvraagstukken.
Het digitale tijdperk betekent een vergaande transformatie van de samenleving. Daarom zijn de vragen die iHub stelt van groot maatschappelijk belang. Onderzoek rondom digitalisering lijkt wellicht nieuw, maar in de kern gaat het om oude thema’s als macht, democratie, vrijheid en wat het betekent om mens te zijn. Geesteswetenschappers doen al eeuwenlang onderzoek naar die existentiële vraagstukken. Het feit dat binnen het multidisciplinaire team een centrale rol is weggelegd voor de geesteswetenschappen maakt het digitaliseringsonderzoek van iHub wereldwijd uniek en zeer veelbelovend.
Denise Celentano (1987) is universitair docent Ethiek en Politieke Filosofie aan de Radboud Universiteit. Ze promoveerde in 2019 aan de École des Hautes Études en Sciences Sociales aan de Universiteit van Catania. Hierna werkte zij als postdoc bij het Centre de Recherche en Éthique in Montreal en was als Berggruen Postdoctoral Fellow in Philosophy verbonden aan New York University. Haar onderzoek ligt op het grensgebied van de filosofie van werk en de ethiek van technologieën, waarbij ze bestudeert welke vormen van werk binnen organisaties de voorkeur verdienen en hoe technologieën ingezet kunnen worden om sociale samenwerkingen eerlijker te maken.
Bernard van Gastel (1983) is universitair docent Duurzame Digitalisering bij de iHub aan de Radboud Universiteit en doceert bij informaticaopleidingen. Hij is gepromoveerd aan de Open Universiteit op de duurzaamheid van software, waarbij hij nieuwe methoden heeft ontwikkeld om software te analyseren op energieverbruik, geheugenverbruik en correctheid. Sindsdien werkt hij aan systemen waarin publieke waarden zoals privacy, democratie en duurzaamheid verankerd zijn. Dit combineert hij met maatschappelijk georiënteerd beveiligingsonderzoek – zo heeft hij fouten gevonden in de versleuteling van twee derde van de wereldwijd geproduceerde opslagschijven. Centraal staat de invloed van digitalisering op onze maatschappij, waarbij hij vaak samenwerkt met wetenschappers uit andere disciplines.
Bart Jacobs (1963) is hoogleraar Security, Privacy and Identity aan de Radboud Universiteit en codirecteur van iHub. Hij studeerde Wiskunde en Filosofie in Nijmegen en promoveerde in de Theoretische Informatica. Hierna werkte hij onder andere in Cambridge, Utrecht en Amsterdam. Hij is lid van de nationale Cyber Security Raad en van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Hij heeft verschillende subsidies en prijzen ontvangen, zoals een prestigieuze ERC Advanced Grant, de Huibregtsenprijs voor zijn baanbrekend onderzoek naar digitale beveiliging, en de Stevinpremie. Hij is tevens benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.
Berber Pas (1973) studeerde Communicatiewetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam en werkte daarna als organisatieadviseur en manager. In 2007 besloot ze terug te keren naar de wetenschap en in 2011 promoveerde ze aan de Radboud Universiteit Nijmegen, faculteit Managementwetenschappen, op het onderwerp ‘carrièremotivatie van vrouwelijke artsen en moederschapsideologieën’. Sinds 2016 is zij universitair hoofddocent Strategic Management. Haar huidige kwalitatief etnografisch onderzoek richt zich op de impact van digitalisering op de organisatie van werk en de invloed van data governance op samenwerking tussen organisaties. Hiervoor heeft zij in de afgelopen jaren geld uit diverse externe fondsen weten te verwerven.
Wolter Pieters (1978) studeerde Informatica en Techniekfilosofie aan de Universiteit Twente en promoveerde aan de Radboud Universiteit op de controverse over digitaal stemmen bij verkiezingen. Daarna werkte hij aan de Universiteit Twente en de TU Delft aan verschillende onderzoeksprojecten rond cyberrisico’s, cyberethiek en cyberveilig gedrag. Sinds 2021 is hij hoogleraar Work, Organisations and Digital Technology aan de Radboud Universiteit op de Faculteit der Sociale Wetenschappen. Hij richt zich daarbij op (digitale) veiligheid en privacy in werkomgevingen en de impact van digitalisering op werkgedrag.
Hanna Schraffenberger (1983) is een creatieve onderzoeker die een brug slaat tussen mensgericht ontwerpen en cryptografie. Ze studeerde Audiovisuele Media aan de Hochschule der Medien in Stuttgart (BEng, 2008) en voltooide vervolgens haar MSc (Media Technology, 2011) en PhD (Augmented Reality, 2018) aan de Universiteit Leiden. Zij werkt als universitair docent bij de Digital Security group van de Radboud Universiteit en is verbonden aan iHub. Ze onderzoekt privacybevorderende technologieën en zet zich in om cryptografische toepassingen gebruiksvriendelijk te maken. Daarnaast is zij vrijwilliger bij de stichting Privacy by Design.
Tamar Sharon (1975) studeerde Politieke Theorie en Geschiedenis aan de Universiteit Paris VII en aan de Universiteit van Tel Aviv. Zij promoveerde in 2011 op de ethiek van bio- en verbeteringstechnologieën. Sinds 2020 is zij hoogleraar Filosofie, Digitalisering en Samenleving aan de Radboud Universiteit. Ze is codirecteur van iHub en voorzitter van de afdeling Ethiek en Politieke Filosofie. Haar onderzoek richt zich op de ethische en maatschappelijke gevolgen van nieuwe technologieën. Zij is lid van de Young Academy of Europe. Voor haar onderzoek ontving zij onder andere beurzen als Rubicon, Veni en Vidi en een ERC Starting Grant.
Wyke Stommel (1977) is universitair hoofddocent Taal en Communicatie aan de Faculteit Letteren van de Radboud Universiteit. Zij heeft een MA in Nederlandse Taal en Cultuur (UU) en een PhD in Sociologie (Universiteit van Frankfurt). Haar onderzoek is met name gericht op digitale interactie (video, chat, e-mail, online platforms) in de gezondheidszorg, preventie en counseling en jeugdzorg. Middels conversatieanalyses onderzoekt zij de impact van digitale communicatie op professionele relaties, taken en doelen. Daarnaast draagt zij bij aan het ethische debat over taal- en sociaalwetenschappelijk onderzoek naar socialmediadata. Zij ontving subsidies van NWO, MIND en ZonMW.
Pieter Wolters (1987) is universitair hoofddocent Burgerlijk Recht aan de Radboud Universiteit. Hij studeerde Rechten aan de Radboud Universiteit (waar hij promoveerde in 2013), de University of North Carolina in Chapel Hill en de University of Michigan in Ann Arbor. Zijn onderzoek concentreert zich op het grensgebied van cybersecurity, privacy en privaatrecht. Hij doet onder andere onderzoek naar de cybersecurityverplichtingen van bedrijven en de juridische eisen aan de betrouwbaarheid van digitale informatie. Deze projecten zijn onder meer gefinancierd door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en de Cyber Security Raad.
Frederik Zuiderveen Borgesius (1973) studeerde Rechten aan de Open Universiteit (bachelor) en het Instituut voor Informatierecht (IViR) van de Universiteit van Amsterdam (master). Hij promoveerde in 2014 bij IViR op het onderwerp Privacyrecht en Behavioural Advertising. Voor onderzoek heeft hij een semesters doorgebracht bij Hong Kong University en New York University. Na zijn promotie werkte hij als postdoc bij het IViR en de Vrije Universiteit Brussel. Sinds 2019 is hij hoogleraar ICT & Recht bij iHub, Radboud Universiteit Nijmegen. Zijn grotendeels interdisciplinaire onderzoek richt zich vooral op het snijvlak van mensenrechten en nieuwe technologie.
