Jacco van Rheenen gebruikt baanbrekende microscopie om individuele cellen te volgen in levend weefsel. Zo ontrafelt hij hoe kanker ontstaat en uitzaait.
Het snappen van ontsnapte kankercellen
Kanker is voor velen een ongrijpbaar maar kwaadaardig gegeven dat begint als er foutjes ontstaan in het DNA. Maar er zijn veel verschillende soorten kankercellen, en een tumor is een heel gevarieerde verzameling cellen. Niet elke cel in een tumor is kwaadaardig, en niet elke cel kan uitzaaien naar andere locaties.
Jacco van Rheenen onderzoekt deze verschillen, en gebruikt daarbij baanbrekende ‘intravitale’ microscopie. Dat betekent dat hij individuele kankercellen kan volgen in levende organismen, tot wel enkele weken lang. Met fluorescentie worden de kankercellen zichtbaar gemaakt, zodat ze afsteken tegen de rest van het weefsel en het gedrag van de individuele cellen te zien is.
Door op deze manier naar kankercellen te zoeken heeft Van Rheenen als eerste het uitzaaien van kanker gefilmd. Uit de beelden blijkt dat er heel veel cellen uit de tumor komen en in het bloed zitten, maar dat het maar weinig van deze cellen lukt om ergens anders weefsel binnen te dringen en een uitzaaiing te starten.
Intravitale microscopie zoals Van Rheenen die gebruikt, helpt om erachter te komen hoe een tumor ontstaat, wat een kankercel precies kan en doet en waarom er zoveel verschillen zijn tussen tumorcellen. Wat gebeurt er als een cel de tumor verlaat, als het een ander weefsel binnendringt, en hoe verloopt de communicatie met andere cellen? Het blootleggen van dit gedrag van individuele cellen levert aanknopingspunten op voor de behandeling van kanker.
Jacco van Rheenen (1978) studeerde Biologie aan de Universiteit van Amsterdam en behaalde in 2005 zijn promotie aan het Nederlands Kanker Instituut en de Universiteit Leiden. Na twee jaar onderzoek aan de Yeshiva Universiteit in de VS keerde hij terug naar Nederland, eerst als junior en later als senior groepsleider bij het Hubrecht Instituut. Hij is nu hoogleraar Intravitale Microscopie aan het Universitair Medisch Centrum Utrecht en senior groepsleider bij zowel het Oncode Institute als het Nederlands Kanker Instituut. Van Rheenen heeft verschillende onderscheidingen ontvangen, waaronder een NWO VIDI-beurs en een ERC Consolidator grant, maar hij onderscheidt zich ook met prijzen voor wetenschapscommunicatie. In 2017 ontving hij de prestigieuze Josef Steiner Cancer Research Foundation Award, een prijs van 1 miljoen Zwitserse Frank (ongeveer 900.000 euro).
