Door te onderzoeken hoe sprekers van verschillende Afrikaanse talen informatie in hun grammatica structureren ontrafelt Jenneke van der Wal fundamentele principes over hoe mensen hun gedachten verwoorden. Door verder te kijken dan de eurocentrische modellen van taal, ontwikkelt ze een vollediger begrip van het menselijk taalvermogen.
Afrikaanse talen als venster op de menselijke geest
Wat bepaalt hoe mensen met elkaar communiceren? De taalwetenschap zoekt al lang naar universele principes – regels die voor alle talen gelden. Maar door Afrikaanse talen te bestuderen laat Jenneke van der Wal zien dat we onze kijk op taal drastisch moeten herzien.
Van der Wal doet fundamenteel onderzoek naar hoe verschillende talen informatie overbrengen en wat dat ons vertelt over hoe mensen denken en communiceren. Ze richt zich vooral op Afrikaanse talen, waar bijna dertig procent van alle talen ter wereld toe behoort. Door voorbij de eurocentrische taalmodellen te kijken en talen te bestuderen die heel anders werken dan Indo-Europese talen, komt ze tot een uitgebreider en rijker begrip van menselijke taal.
Een van haar belangrijkste doorbraken kwam voort uit onderzoek naar Bantoetalen. Ze ontdekte dat de manier waarop sprekers nieuwe of verrassende informatie markeren veel dieper in de grammatica verankerd is dan eerder gedacht. Vergelijk hoe we in het Nederlands belangrijke nieuwe informatie benadrukken door klemtoon – ‘Jij hebt het gedaan!’ –, terwijl Bantoetalen dit soort belangrijke informatie direct in de werkwoordsvorm of woordvolgorde kunnen verwerken. Dit lijkt misschien een klein verschil, maar Van der Wal toont aan dat het een fundamenteel andere aanpak van taal laat zien: een waarin zinsbouw fundamenteel wordt bepaald door de informatie die mensen uitwisselen. Afrikaanse talen zijn op die manier cruciaal voor het begrijpen van het menselijk taalvermogen in het algemeen.
Bijzonder aan Van der Wals werkwijze zijn de innovatieve methodes die ze gebruikt. Met behulp van Virtual Reality creëert ze levensechte situaties zoals een virtuele markt of klaslokaal, waarin ze nauwkeurig kan observeren hoe de omgeving subtiele taalkeuzes beïnvloedt. Methodes voor veldwerk stemt ze beter af op de culturele context van Afrikaanse talen, zodat sprekers de taal natuurlijker gebruiken. Daarnaast deed ze in teamverband baanbrekend hersenonderzoek bij sprekers van het Makhuwa-Enahara, een taal uit Mozambique. Dit onderzoek toonde aan dat onze hersenen belangrijke informatie op dezelfde manier verwerken, ook al drukken verschillende talen die op heel andere manieren uit. Cruciaal voor het succes van haar aanpak is dat ze haar onderzoek samen met Afrikaanse taalkundigen opzet en uitvoert.
Van der Wal zet zich met haar onderzoek en onderwijs in voor de ontwikkeling van een nieuwe generatie Afrikaanse taalkundigen. Door onderzoeksscholen te organiseren brengt ze studenten en onderzoekers samen en versterkt ze de samenwerking tussen Europese en Afrikaanse universiteiten.
De komende jaren richt Van der Wal zich op hoe verschillende talen ‘extra informatie’ in hun grammatica verwerken. Als iemand bijvoorbeeld zegt: “De film moet goed zijn”, dan zegt dit niet alleen iets over de kwaliteit van de film, maar je begrijpt ook dat die informatie van horen zeggen is. Door te onderzoeken hoe verschillende talen dit soort subtiele betekenissen uitdrukken, hoopt ze nog beter te begrijpen hoe het menselijk taalvermogen werkt.
Jenneke van der Wal (1981) studeerde Afrikaanse taalkunde aan de Universiteit Leiden, waar zij in 2009 ook promoveerde. Na aanstellingen bij de universiteiten van Cambridge en Harvard, zette zij haar onderzoek en onderwijs in 2017 voort aan het Leiden University Centre for Linguistics. Van der Wal onderzoekt hoe de informatie tussen gesprekspartners de grammatica beïnvloedt en hoe dit verschilt tussen talen. Om voorbij de eurocentrische modellen van taal te gaan, focust zij zich op Afrikaanse talen en werkt samen met taalkundigen aan Afrikaanse universiteiten. Voor dit onderzoek heeft zij onder andere een NWO Vidi- en Vici-beurs gewonnen.
