Rik Peels bestudeert hoe extreme overtuigingen ontstaan en zich ontwikkelen, waarbij hij zich vooral richt op de relatie tussen denkbeelden en gedrag in radicaliseringsprocessen.
De logica van extremisme
Waarom worden sommige mensen extremist? De gangbare verklaring is vaak dat ze psychische problemen hebben of zijn geïndoctrineerd. Maar volgens filosoof Rik Peels is dit een te simplistische kijk. Om radicalisering te begrijpen, moeten we volgens hem juist erkennen dat extremisten vaak rationeel handelende mensen zijn met een eigen logica – mensen zoals wij, maar met kwalijke ideeën.
Peels doet baanbrekend onderzoek naar de filosofie van radicalisering en extremisme. Hij bestudeert hoe extreme overtuigingen ontstaan en welke rol onwetendheid, religie en fundamentalisme daarbij spelen. Bijzonder aan zijn aanpak is dat hij filosofische inzichten combineert met empirisch onderzoek uit verschillende disciplines zoals psychologie, sociologie, geschiedenis en rechten.
Een van zijn belangrijkste bijdragen is een nieuw theoretisch kader rond 'niet-ideale rationaliteit'. Dit verklaart hoe mensen met beperkte toegang tot informatie en bewuste afwijzing van bepaalde bronnen tot extreme standpunten kunnen komen die voor henzelf logisch zijn. Door onderscheid te maken tussen de werkelijkheid zelf en hoe extremisten die werkelijkheid waarnemen, biedt zijn theorie een nieuwe verklaring voor radicalisering. Een treffend voorbeeld is dat mensen die systematisch bepaalde nieuwsbronnen wantrouwen en mijden, stap voor stap kunnen radicaliseren zonder dat ze dit zelf als irrationeel ervaren.
Als redacteur van de zevendelige boekenreeks Extreme Belief and Behavior bij Oxford University Press verbindt Peels inzichten over radicalisering uit diverse wetenschappelijke disciplines. Een van zijn opvallendste bevindingen is dat er belangrijke overeenkomsten zijn tussen fenomenen die nog te vaak los van elkaar worden onderzocht: complotdenken, religieus en seculier fundamentalisme, fanatisme en terrorisme blijken allemaal verschillende uitingen van een radicaliseringsproces waarin we soortgelijke elementen aantreffen. Vanuit zijn positie als filosoof kan hij deze onderzoeksvelden in samenhang bekijken en nieuwe verbanden leggen. In zijn internationale netwerk brengt hij experts uit verschillende disciplines samen – van empirisch terrorismedeskundigen tot theologen – om kennis te delen die anders gescheiden zou blijven. Deze brede blik past hij ook toe als in zijn onderzoek naar hoe samenlevingen weerbaarder kunnen worden tegen crises, waaronder de dreiging van gewelddadig extremisme.
De komende jaren wil Peels onderzoeken hoe personen, groepen en instituten weerbaarder kunnen worden tegen extremisme. Hij richt zich daarbij vooral op de vraag hoe we extreme overtuigingen beter kunnen begrijpen zonder ze goed te keuren – bijvoorbeeld hoe scholen en universiteiten kunnen omgaan met radicaliserende leerlingen en studenten zonder het open debat te beperken. Een centrale vraag in zijn onderzoek is waarom sommige mensen met geradicaliseerde denkbeelden wel overgaan tot extremistisch gedrag en anderen niet. Door dit complexe samenspel tussen overtuigingen en handelingen beter te begrijpen, hoopt Peels bij te dragen aan effectievere preventie van gewelddadig extremisme.
Rik Peels (1983) is hoogleraar en houder van de University Research Chair Analytische en Interdisciplinaire Godsdienstfilosofie aan de Faculteit Religie en Theologie van de Vrije Universiteit Amsterdam. Met zijn team ontwikkelt hij een filosofie en theologie van radicalisering. Daarnaast is hij een van de leiders van het Zwaartekrachtproject Adapt! (2025-2035) dat onderzoekt hoe maatschappijen zich beter kunnen aanpassen aan crises. Bij Oxford University Press publiceerde hij de monografieën Ignorance: A Philosophical Study (2023) en Responsible Belief: A Theory in Ethics and Epistemology (2017). En bij Cambridge University Press: Monotheism and Fundamentalism: Prevalence, Potential, Resilience (2024).
